luigi Bisignani
Minùcciu bbì cùntadi Cùmu ghèramu;
Rròbba i putìghj
Ppù sàntunatìsi i nà vòta, à putìga ghèradi ògnì pìzzu addùnni, chìni vulièdi e putièdi, ccì fatigàvadi ppì campà.
Ccù “rròbba i putìga” si ‘ntinnièdi tùttu quìru chì ntà nà putìga sì vinnièdi, sì dicièdi, succidièdi.
Diciènu pùru ch’è pùtigàri onn’èranu tùtti ‘guàli. Nta quàsi tùtti i putìghi cci putièsi jì fràncu; nt’àncùna ghèra còsa bbòna i cci jì accumpagnàti; ntà cert’àti ghèra miègghju i non ci tràsi (spècia fìnmmini e criaturi), ppicchì chìni à tinièdi, avièdi annumminàta i “puòrcu” .
T’àrricumnmannàvanu sèmpi “mai tràsi ntò riètuputìga, òn t’affidà, à fàttu Crìstu, e l’ànu mìsu ‘ncrùci.
Quànnu succidiènu ì fàtti chi bbi vàju cuntànnu, ghèranu tièmpi cà quàsi tùttu si facìa jìntu, ed’àra putìga accattàvasi sùlu quìru c’ònputièsi fà ntà càsa.
I paìsàni, c’òbbuliènu, o nòn putiènu spènni, jènu diciènnu cà rròbba i pùtiga ghèra ppì chìni spùmpuliàvadi à pussidenza o ppì quìri c’òrrijènu ù cucinàtu pajsànau, ma ntà ssì dìtti cc’era però abbòia ‘mmìdia.
M’ònn’è ddì quìssu chi bbì vuòggju rènni cùntu goj, ma i n’àta vicènna ì putìga, chi ‘nn’àvìa cuntàtu à parmaria zìu Pascàli, nù viècchiarièddhu cà tànti còsi e cosicèddhi dò paìsi ‘nnì cuntàvadi à sìra, quànnu nnì truvàvamu àra càsa sùa ppì spustà e passà à sìràta (à ràdju aviènu jìntu pìcchj dà “ggènti bbòna” e rà talivisiòni fèra bbìnùta l’ànni apprièssu).
Chìni lèggidi fòrsi ’òn sàpidi cà quànnu si jèdi a spustà, ù ‘mmìtu ghèra ppì nìnni e ppì grànni e nnùi quatràri putièmu gusà guòcchj e rìcchj e mài putièmu jì sùpa à vuci dè grànni; à vùcca àviàddha stà chiùsa, cà vruitàvanu sicuzzùni.
À paròla spittàvadi àri grànni, (ed’àri viècchi ppì prìmu) e quìra sìra i grànni avìanu piàtu a raggiunà dè custùmi paìsani e di quìru chi putiènu o non si putiènu permetti i fà i giùvinièddhj, spècia ì fimminèddhi custumàti.
E zìu Pascàli ‘nn’avìa cuntàtu cùmu nù nquàcchju ghèra nàtu, crisciùtu e lèstu ‘ntuòrnu à ‘nnà putìga.
Quìru c’èra succèssu riguàrdava Lùvigìnu, chèra màstu fàlignàmi e Lìnicèddha, gùna dè fìgghi ì ziu Luvìggi, puru ghìddhu putigàru.
Luviggìnu àra quatràra ddhj varcàva nnà dicina d’anno e si po’ ddi c’à Lìnicèddha àvìa bìsta nàsci, cà ghèradi amìcu dò fràti cchiù grànni e ppì quìssu àra càsa ì zìu Luvìggi ccì spissiàvadi.
Frà ù mastricieddhu e rà quatràra c’èradi à cunfidènza dò vicinànzu, còsa chi nàscidi quànnu tì vìdisi tùtti ì sànti juòrni, tì scàngiasi ‘nù piacìri, pìasi e dàsi ‘ntò mumèntu dò bisuògnu, ‘nsòmma pràticasi tùttu quìru chì fàdi ù buònu vicinànzu.
Luviggìnu òn si putìa ddì bèllu; ì statùra ghèra mànnarìnu, nà pìcchi trugghju e tùnnicièddhu e n’àzzìnnu pinnatu; però avìa ‘mmòdi ì fà chi tì piàvanu ù còri, ghèra ddì nà simpatìa gùnica ed’èra capàci i fa rìri a ggènti, ppì ccùmu sapìa bbìdi ù làtu rirìculu ntà tùtti ì còsi.
Àvìa ‘nnà bbèlla vùci e quànnu piàdavi à cantà, à ggènti rimanìa fèrma àru sènti e quànnu vinièdi ù tièmpu dè sirinàti, addhùvi cantàva Luviggìno tànt’ uòcchi sì ghjnchjènu i làcrimi.
‘Nfrà tànti còsi bèddhi, Luviggìnu ‘nn’àvìa gùna chì tàntu bbòna ònn’èradi. Cùmu gusàva ddì àra paìsàna, ghèra “dèbbuli ntè rèni”, òddhi rijèdi a cudiceddha”. ‘Nsomma Luviggìnu ccù ‘nnà fìmmina duràva pìcchi, ghèra chiamàtu “quàttru bbòtti”, arrumìnu àccussì vinìa fìssiàtu ‘ntà crìcca d’amìci, quànnu si ricugghiènu à Càstruvìddhidi, addùvi ghèranu jùti “ppì fìmmini” ccù ‘nnà màchinàta.
‘Ntrà tutti Luviggìnu ghèradi ù cchiù lèstu à finìsci, ppà cùntintìzzi i quìri fìmmini, cà ccùll’àti giùvinièdddhi àvìana jìstimà ppì custrìngi à cùnchjùdi.
Quànnu su spuntàti ì mìnniceddhi e si su mùstràti ì sìgni cà Lìnicèddha ònn’era cchjù quatrara, ma stàva dìniviniènnu nà giùvinèdda, a guàgliùna gà cuòtu tùtti i signàli chi nà fìmmina putìa cògghi ‘ntà l’uòmminu e ssù fàttu l’ha nà pìcchi ‘ncrapicciàta i Luviggìno, chi sinn’è accòrtu e nfèci i fa ù cchjù grànni, ràggiunà nà pìcchi e mìnti ògni còsa àru pòstu sùa, ghè stàtu àru juòcu.
À còsa ghè jùta nnànti ppì nnù pàru d’ànni, crisciènnu ògni juòrnu ccù pàrla-pàrla e pàssi è ripàssi i Lìnicèddha, ppì nnànti à putìga.
Ù ‘nguàcchju vènidi ntò mìsi ì natàli, quànnu a giuvinèddha àddummànnadi a Luviggìnu nà ciàmpata ì rìcciuli, cacciàti ccù chiànuòzzulu, ppì mìnti ntò presèpiu.
Ppì shègghj quìri chi sìriviènu, Lìniceddha gàbbòta à tràsi ntà putiga e Luiviggìnu ddè jùtu sùbbitu ‘ncuòddhu, ccà scùsa i dd’àddummannà si ntò còri cc’èra pòstu sùlu ppì ghìddhu.
À rispòsta àddha ghèssi stàta ì sicùru sì e Lùviggìnu, pp’àvì à cirtìzzi c’ò pòstu ‘ntò còri i Lìnicèddha ghèra sùlu dò sùa, ddhà ‘nfilàtu ì mànu ‘ntè mìnni ppì tuccà s’èra bbèru; cùmu ghe statu, cumu onn’è statu, si su truvàti ntò riètuputìga.
Quìri mànu òn su cchjù stàti fèrmi, gànu ‘ncùminciàtu a jì ppì tùtti i bànni e Lìnicèddha òn se tinùta àmmènti ì cunsìgghj dà màmma e dà zìa, chi tànti vòti dd’àviènu àrracummannàtu, ‘ncàsu i sì truvà sùla ccù ‘nnuòmmimu, i ‘nrucia ì gàmmi e strìngi ì gùnuòcchj; tutta piàta à Luviggìnu, quìri gammicèddhi Linicèddha l’àllarigàti, ed’ònce bisuògnu i bbì cuntà gàvutu, sìti gràmnnicièddhj.
Dòppu ssì fàtti, Luviggìnu e Linicèddha fànu cùntu conn’è succèssu nènti, vànu nnànti cùmu à pprìmu, però sènza cchiù ripàssi o pàrla-pàrla; ntò vicinànzu tùttu cùrridi, cùmu currìa prìmu.
Ma àcchjancùnu à bìstu e ntièsu tùttu e ‘nnù fìschu và àra rìcchia dò pàtri ì Lìnicèddha chì cùnfìda tùttu àra mùgghjièri.
À pòvira cristiàna fà mimòria e ppà pagùra vènidi giàlla; ddhè bbinùtu àmmènti c’à à nù pàru i mìsi ‘nquà a Lìnicèddha òddhà bbìstu lavà “à pèzza ppì ssùtta” e perciò àncuna còsa àddha ghèssi succèssa.
Mìsa ‘mmiènzu dà màmma e zìa, Lìnicèddha cùnta tùttu; pùa si piàdi nà pìrramàta dò pàtri, cà già cchì ccè, dàdi ù rièstu àra mùgghjèri, c’ònn’à sapùtu guàrdà à fìgghia. Pùa dà ‘nnà strùzzuliàta àru fìgghju cchjù grànni, cà ddhà purtàtu jìntu quìru bell’amìcu.
Ù sgàrru ghèra gruòssu, mà nòn tùtta à cùrpa ghèradi ì Lùviggìnu, tantu à ddhì dà tùttu quìru chì mìritàvadi.
À famìgghia àvìa dicìsu cà nù dànnu cc’èra già, ccù nnà figghìa dissunùràta, ed’ònc’èra bisuògnu i nnì jùnci gàvutu, mannannu n’àtu fìgghju ‘nghalèra.
Ppù tràmitu dò prèviti Marini, Linicèddha, ghèra stàta ràccumannàta àra mònaca-badèssa i nù cùmmièntu a Roma, addhùvi cc’èra pùru a rota ppì fìgghi dìsgrazziàti. Alluntanàta dò paìsi, Linicèddha, à mimòria i zìu Pascàli òn sicc’era mài cchjù ricòta.
À vicènna vèni spùbbricàta ed’à Luviggìnu ddh’ì ‘ncumìnciadi à jì tùttu stuòrtu e parècchi pòrti e purtùni, chi prìmu dd’èranu apièrti, ddhj si sù chiùsi e pùru sì ghèra bràvu ccù mistièri, à fatìga ddhj ‘ncumìnciadi à scàrsià.
Tànnu ù sàntunatìsi òn pirdùnava ‘nnènti ed’àccussì s’è rigulàtu ccù Luviggìnu, c’àvìa fàttu à còsa cchjù brùtta, àpprufittànnu ì nà quatràra, gàfanta quàntu vùa, mà sèmpi quatràra, ‘nfrùntu à gghjddhu, puòrcu, chi ddhi varcàva deciànni.
E rì stèssi pòrti, chiùsi quànnu s’è sapùtu ù fàttu, chiùsi sù rimàsti quànnu Luviggìnu ghà ‘ncùmìnciàtu à ssì guardà ‘ntuornu ppì ssì ‘nsurà.
Addùnni mànnavadi, à rispòsta ghèra sèmpi nò, pùru à quìri famìgghj, addhùvi ù màtrimòniu ì gùna de fìgghj fìmmini, fèra stàta nà bbìnidizziùni; quìssu ppìcchì ù sàntunatìsi àr’ànnumminàta ccià sèmpi tinùtu ed’àssimparintà ccù ‘nnù puòrcu, òn pò ghèssi mài vàntu, pùru s’àffeddhasi misèria.
I truòppi nòni àccucchjàti gànu cùnsigghiàtu àra famìgghia i Luviggìnu ì jì a truvà zìta fòra paìsi, cùmu tànt’àti giùvini chi vulianu “ù ciùnnu ccù diploma” avìanu fattu.
Cc’è ddà dì cà c’è stàto nù tièmpu chi ‘ntò paìsi, ì fìgghi fìmmini, fàtta à quìnta dè ‘lementàri ògghjènu cchjù nnànti, vùa ppìcchì “scòli gàvuti” ‘ntò paìsi òncinn’èranù, vùa ppìcchì à famìgghia ònn’avìa sòldi ppà fa studià, vùa pùru ppìcchì à fìgghja fìmmina, crisciènnu àvièddha ghèssi guardàta ccù cent’uòcchi, e chjni miègghiu ì l’uòcchi dà càsa ù putìa fà?
‘Ntà quìru stèssu tièmpu, nfrà ì giùvinièddhi dò paìsi ghèra bbinùtu l’ùsu i pià ppì zìta e di si ‘nsurà ccù ‘nnà quatràra diplomàta; ù guàju ghera cà i fìmminèddhj ccù diplòma (quàsi tùtti ppì màstra ì scòla) a sàntudunàtu ghèrano pìcchi e ccù ‘nnà fùddha i pìtrinnènti àra pòrta, cuggìni e pariènti sùpa ù tùtti.
Pùru ppì quìssu Livviggìnu ghèra stàtu custrìntu à sègghj nà zìta straìna, sèvuta à nù sinsàli c’àvìa truvàta ntà Màttifiddhùni.
Ghèra ‘nnà giùvinèdda ccù diplòma, ccù nòmi Luvìsa, nà pìcchi chiàcchjàriata ‘nto paisi sùa (mà quìssu ù sinsàli ònnavìa dìttu), i nà quìnnicìna d’ànni cchjù giùvini dò zìtu, bbèddha, apèrta, ara manu, c’apprièssu ù màtrimòniu, sinn’è bbinùta à stà à sàntudunàtu.
Òn pàssadi abbòja tièmpu cà, dòppu parturùta nà fìmminèddha, à mugghjèri i Luviggìnu ncumìnciadi a si “guardà ‘ntuòrnu” e nòn s’è mmài sapùtu si ghèra ppù “difièttu” i Luviggìnu o ppicchì à natùra avìa fàtta àccussì.
Gàngiulu, n’àtu màstru ì putìga sàntunatìsi, cùmu gàvuti paisàni, cc’ògni fìmmina cci pruvàvadi e ccù Luvìsa avìa fàttu cùmu à mùsca àru mèli, òllassànnu n’àccasiùni ppà tintà.
Nsistiènnu nzìnifìni ddh’èra risciùta ccà mùsica i nà sirinàta, quànnu a Luvìsa ddh’àvìa sunàtu àra catàrra, nà mùsica ntèsa quànnu facìadi ù militàri e ss’era fàttu amìcu ccù gùnu c’àvìa studiàtu catàrra clàssica ed’àncùna còsa avìa ‘mparàta.
‘Nsòmma pùru Gàngiulu ghèra divintàtu patrùni dò còri i Luvìsa e cùmu avìa fàttu Luvìggìnu, pùru ghìddhu, ppì ‘nnàvì ì cirtìzzi, gà bbulùtu tuccà ccu mànu.
Differènti a Luviggìnu, Gàngiulu ònn’à stinnùtu sùlu à mànu, ma s’è ‘nfilàtu dirìttu ‘ntò lièttu, àru pòstu c’à matìna Luviggìnu lassàva càvudu-càvudu.
Sùccidìadi cà Gàngiulu s’àppustàvadi ntuòrnu àra càsa, ed’appèna Luviggìnu ghissièdi, ddì vinìa grapùta à pòrta e trasièdi.
L’àju dìttu e mì ripiètu: à sàntudunàtu ù sicrètu ònc’è, ònn’è mài nàtu, òn stìstidi nnè risìstidi, ppìcchi ì mùra tèninu guòcchi e rìcchj e ‘ntà ssà parmarìa chì bbì stàju cuntànnu, sù quìri i gùnu dò vicinànzu c’òn s’è ffàttu àffàri sùa e nòn s’è pùru fàtta scappà àccasiùni i fischà ntè ricchj i Luviggìnu.
‘Nà matìna, àru sòlitu, Luviggìnu ghè ‘ssùtu, mà stavòta s’è purtàtu apprièssu à chiàvi dà pòrta.
S’e appustàto e quànnù gà bbìstu Gàngiulu tràsi, gà àspittàtu nà pìcchi e ddhè jùtu apprièssu; ghè tràsùtu e pìsulu-pìsulu s’è àbbicinàtu àra càmmara. Quànnu à mugghjèri l’à bbìstu, lèsta cchjù ddì nà gàtta s’è scansàta, gà nfìlata à pòrta ed’è scappàta.
Gàngiulu, mìnu lièstu, ghè stàtu àbbrancicàtu à Luviggìnu e gànu ‘numinciàtu à ssì minà, ‘nsìnu a quànnù ì vicìni, ‘ntiesi grìdi e rimùri e bbìsta Luvìsa ‘ncùlunùla, scappà e truvà ricièttu ‘ntà nà càsa dò vìcinànzu, si su fùrigàti ppì scucchià.
À “zòccula”, àccussì sòcra e canàti gànù chiàmàtu Luvìsa, ghè rimasta ppì ‘nnà mìsàta àru paìsi sùa, nsièmi àra fìgghja.
Pùa, cchjù dè còrni, gà avùtu pìsu ù còri e rù spìnnu ppà nìputèddha. Ppì cunzà a màtàssa si sù mìsi mmiènzu pariènti e rù prèviti, c’ànu fàttu capàci Luvigginu cà pùru ghjddhu, cchì piccatièddhì, ònn’èra fràncu e pùa ntò miènzu cc’èra quìra quàtrarèddha sènza cùrpa.
Zìu Pascàli cuntàvadi cà Luvigginu s’èradi accucchjàtu a nuòvu ccù Luvìsa e rà fìmmina ònn’avia cchjù avùtu grìddhi ppà càpu; ànzi àvìadi àgumintàtu à famìgghia mintiènnu àru mùnnu n’àta fìgghja.
Quìru ch’èradi àccadùtu però nùddhu s’àvia scurdàtu. À Luviggìnu ddhèra trasùtu nù vèrmi ‘ncàpu à riguàrdu dà sicùnna fìgghja. S’èra cùmmìntu cà putìa pùru crìsci gùna chi dò sànghu sùa onn’èradi e ppi ssù suspièttu, aru spìssu sì zìrrichiàvadi ccà mugghieri e ‘ssà còsa aviàddha risìsti ppì tùtta à vìta,
Zìu Pascali dicìa pùru cò distìnu, a Luviggìnu avìa fàttu passà ppà lèggi dò cùntrappàssu, quìra chì tì rènnidi e ti pàgadi cchi stèssi sòldi chi tù dd’àsi datu o c’àsi spièsu ccù gàvuta ggènti.
Gennaio 2024
MINUCCIU
